Eenvoudig gezegd

Hoe kun je jargon vermijden? Vaktermen zijn al snel onbegrijpelijk voor buitenstaanders. Katalysatoren zitten alleen in auto’s. Een wiskundig model is een slim persoon op de catwalk. Ester is een meisjesnaam. X is een kusje. Lateral C flux komt uit Star Trek. Zo maar een paar voorbeelden van hoe leken bepaalde wetenschappelijke termen interpreteren. Voor je het weet ben je verkeerd begrepen. Wat is het gevaar van jargon en waarom gebruiken we het toch zo hardnekkig?

Jargon sluit mensen uit

Jargon zijn woorden die heel specifiek iets omschrijven. En dat is een groot voordeel. Het leent zich voor snelle, efficiënte en tegelijk nauwkeurige communicatie. Veel wetenschappers gebruiken dan ook graag jargon. Soms trouwens ook onbewust, gewoon omdat de woorden zo vanzelfsprekend zijn geworden. Denk aan woorden als ‘parasympatisch zenuwstelsel’, ‘organische chemie’ of ‘monetaire sector’. Wil je die begrippen uitleggen in Jip en Janneke taal dan ben je al snel veel tijd kwijt. Jargon maakt de communicatie dus een stuk vlotter.

Jargon creëert ook een groepsgevoel. Een gedeelde taal. En dat is ook precies het gevaar. Iedereen die de woorden niet machtig zijn, vallen buiten de boot. Hoewel jargon dus efficiënt is, is het niet inclusief. Iedereen in het publiek die een woord niet kent, krijgt onbewust het gevoel ‘ik hoor er kennelijk niet bij’.

Als mensen een woord of afkorting niet kennen, bedenken ze er zelf wat bij. En dan kan het goed mis gaan in de communicatie!

Boodschap gaat verloren

Daarnaast bestaat het gevaar dat de boodschap verloren gaat. Helemaal als de belangrijkste boodschap van het verhaal leunt op een jargon woord. Ik coachte eens een onderzoeker die op al zijn slides de afkorting ‘Mtb’ had staan. Ik begreep werkelijk niets van zijn verhaal. Waar had hij het nou over? Ik vroeg het hem en hij lachte dat hij zich niet realiseerde dat de afkorting zo vanzelfsprekend was geworden voor hem. Het betekende ‘Mycobacterium tuberculosis’. We vervingen de afkorting voor ‘tuberculose’ op de slides en hij legde mondeling toe dat dit een infectieziekte is die vaak in de longen voorkomt. Het hele verhaal was plots een heel stuk helderder. Van een onbegrijpelijk betoog werd zijn presentatie ineens een intrigerende reis in zijn vakgebied. Wat een verschil! In dit geval had een deel van het publiek hem niet begrepen. Dan was zijn kennis voor hen verloren gegaan.

Het kan ook nog erger. Het publiek kan de boodschap ook nog verkeerd begrijpen. Zo wordt het woord ‘significant’ vaak verkeerd begrepen als ‘heel groot’, of ‘heel veel’. Voor corona haalden mensen ook vaak een negatief en een positief testresultaat door elkaar. Dan kan de boodschap zomaar een averechts effect hebben!

Wat denken leken dat ‘organische chemie’ bijvoorbeeld betekent? Samen met mede wetenschapscommunicator Jenny Hasenack deden we een rondgang bij kennissen. 

Veelal hoogopgeleide mensen. De antwoorden waren ontluisterend. Het betekent ‘chemie, maar zonder de pesticiden’, zei een. ‘Processen die in de natuur plaatsvinden, dus niet door mensen’, zei een ander. ‘Biologische chemie’ gokte een derde. Als mensen het niet weten, bedenken ze er zelf wat bij. En dan kan het pas echt mis gaan in de communicatie! 

 

Jargon vermijden en alledaagse termen gebruiken loont. Zowel voor jou als je publiek.

Hoe weet je of het jargon is?

Of iets onnavolgbaar is, bepaalt je publiek. Voor mede collega’s kun je rustig vaktermen gebruiken. Maar spreek je voor een wat breder publiek dan kun je jargon beter vermijden. En een breder publiek heb je al vrij snel. Experts uit een ander vakgebied, bestuursvoorzitters, politici; zij hebben er belang bij dat typische vaktermen vermeden worden.

Er is een simpele vuistregel om te zien of een woord jargon is. Neem een 14 jarige in gedachten. Kent deze het woord niet? Grote kans dat het jargon is. De reden is dat we tot onze 14e hetzelfde onderwijs genieten. Daarna kiest de topeconoom in spe voor een vakkenpakket met maatschappijleer en economie. De chemicus gaat voor natuurkunde en scheikunde. Hoewel het publiek dus kan bestaan uit hoogopgeleide, intelligente mensen, zijn de woorden die ze paraat hebben, anders. 

Jargon vermijden en alledaagse termen gebruiken loont dus. Die vertaalslag maken kost wel wat moeite. Eenvoudig taalgebruik is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar het levert veel op. Voor jou en je publiek. 

Beter leren presenteren?

Bekijk direct het aanbod aan workshops!